Als je op social media zegt de droogte toch ook komt door de landbouw, dan krijg je al snel vanuit die hoek terug ‘ja maar, anderen dan’. Arend Spijker overkwam dat ook. We vroegen hem wat uitgebreider zijn verhaal over de droogte te doen. Hij zet het in perspectief van verleden, heden en toekomst. Besst een lang verhaal, zeer de moeite waard! En er is een oplossing, die ook nog mooie natuur veroorzaakt.
Door Arend Spijker
Vroeger
Ik herinner mij nog heel goed de warme en droge zomer van 1959, als jochie van 9 jaar heeft het toen veel indruk op mij gemaakt. Het was toen een extreem lang, warm en droog jaar. We woonden in een boerendorp, op de overgang van een laagveengebied naar een hoger deel met veel zandgrond. Mijn vader had een gemengd bedrijf, met wat koeien, varkens en kippen maar ook akkers met aardappelen, voederbieten, Rogge en haver.
In dat droge jaar, zaten veel boeren in Dalfsen en bv Ommen met een groot probleem, het gras groeide niet meer op die schrale zandgronden, van besproeiinginstallaties had men nog nooit gehoord en bijvoeren met bv wintervoer, zoals ingekuilde mais, was toen nog onbekend. Sommige boeren moesten daarom zelfs koeien aan collegae boeren met voldoende gras, ‘te leen’ geven. Ook mijn vader kreeg zo een aantal koeien van een boer uit Dalfsen te leen, weet ik nog.
Onze weilanden lagen deels in een laagveen weidegebied, ondanks de droogte, was het gras daar nog steeds groen! Ook geen wonder, laagveen is net een spons en houdt water vast. Daarom stond het water in de sloten daar toen ook tot de rand vol. Zo werd het water ‘vast gehouden’, daar werd toen bewust voor gekozen. Dat kon toen ook nog prima, veel werk gebeurde nog handmatig, en als er al wel trekkers, of met andere apparaten gewerkt werd, dan waren dat kleine, vaak erg lichte machines.
Verandering, geen verbetering
Maar eind zestiger en zeventiger jaren, veranderde dat snel. Veel boeren stopten omdat er geen opvolging was. En de boeren die bleven breiden hun bedrijf verder uit, gingen moderniseren. Op advies van de landbouwvoorlichters, voedselleveranciers en uiteraard ook de Rabobank, kochten de jongere boeren, vooral die met veel ondernemingszin, het land op van de stoppers. Je zou kunnen zeggen, ‘kleine’, ondernemende boeren werden groter en de wat minder ondernemende boeren, werden kleiner, of bleven achter.
Er ontstond, zo ervoer ik dat tenminste, langzamerhand een ander type boer (uiteraard chargeer ik wat). Je had de boer die in en met de natuur werkte in een soort samenspel, die ook accepteerde dat natuur soms lastig is en zelfs schadelijk kan zijn voor zijn bedrijf. Het nieuwe type boer is ondernemend, zakelijk, goed opgeleid als agrarisch ondernemer, maar helaas vaak ook iemand die minder oog had voor het natuurbelang, en de meerwaarde die natuurwaarden ook op zijn terreinen kunnen hebben.
Grote machines
Toen de intensivering in de landbouw eenmaal begon, ging het snel. Ik maakte het allemaal van nabij mee en zag het veranderen! Ik zag ook de kavelvergrotingen, het verdubbelen van de aantallen koeien, en de steeds grotere en zwaardere trekkers en andere landbouwmachines. Als gevolg hiervan ‘moest’ het waterpeil in de sloten drastisch naar beneden, het land moest droog blijven, ook tijdens natte perioden. Anders konden de zware trekkers, met die zwaardere apparaten, niets op dat lage, weke land beginnen. Het was allemaal een bewuste keus!
Waar toen nog geen, of nauwelijks rekening mee werd gehouden, was dat veen inklinkt als water eraan onttrokken wordt. Je kunt zeggen dat de ‘veenspons’ krimpt bij het uitdrogen van het maaiveld en dat gaat snel, zelfs met ca 1 cm per jaar! (Laagveen) polders liggen vaak in de delta’s van onze provincie, uiteindelijk komt daar al het water uit de hogere delen van onze provincie (en deels ook van de Drentse gebieden) terecht.
Waterschap
De waterschappen bepalen de hoogte van het water en zorgen voor het peilbesluit. Vroeger waren de waterschappen nog klein en de plaatselijke boeren (de ingelanden) maakten volledig de dienst uit. Ook tegenwoordig bestaat het bestuur van een waterschap vaak nog in meerderheid uit agrariërs, ook al kunnen gewone burgers tegenwoordig (helaas vaak via politieke partijen) deelnemen aan de waterschapsverkiezingen. In mijn ogen wordt er in veel waterschappen nog steeds te weinig rekening gehouden met ecologische systemen, en zou er meer met een ecohydrologische ‘bril’ naar het waterbeheer en de watersystemen moeten worden gekeken.
Kort gezegd, het water wordt op de hogere gronden, vooral tijdens de natte perioden, nog steeds zo snel mogelijk afgevoerd ‘naar zee’. Met als gevolg dat er een tegennatuurlijk situatie ontstaat. In een veel te korte tijd wordt zo goed als al het water afgevoerd. Het gevolg is, wateroverlast en geen aanvulling van het grondwater. Daarbij komt dan ook nog eens het onttrekken van veel water voor industrie, landbouw en allerlei huishoudelijke doeleinden. Door al deze zaken daalt het grondwater steeds verder.
Omdat ‘de landbouw nog steeds roept’ om peilverlaging in herfst en winter, zie je steeds vaker dat er een onnatuurlijke lage (winter/herfst)waterstand in veel sloten staat. Met als gevolg dat tijdens een droog voorjaar en/of zomer onvoldoende water voorhanden is en er vervolgens (zgn gebiedsvreemd) water moet worden aangevoerd, of opgepompt.
Misschien nog wel erger is, dat de toevoer van zuiver grondwater steeds problematischer wordt, waardoor de kweldruk in veel natuurgebieden bijna, of helemaal verdwenen is. Dit laatste heeft desastreuse gevolgen voor veel kwetsbare vegetatietypes, die daardoor niet meer gevoed worden door dit specifieke water, met daarin de benodigde sporenelementen die voor veel van deze systemen van levensbelang zijn.
Het kan en moet anders
Door gebieden anders in te richten en de natuurlijke waterhuishouding te herstellen, moet het water beter worden vasthouden. Niet alleen in laagveen gebieden maar juist óók op de hogere gronden. We zullen er alles aan moeten doen om het (zuivere) grondwater veel beter vast te houden! Zodat de natuurlijke vegetatiesystemen in natuurgebieden behouden blijven.
Door rivieren en beekjes weer meer te laten meanderen, sloten te dempen, poelen te graven en de waterpeilen hoger te houden, kunnen we water langer en beter vasthouden. Zo wordt het grondwater ook weer aangevuld en wordt de kweldruk weer hersteld. Dit is beter voor de natuur, maar het zorgt er ook voor dat bij flinke regenbuien er niet direct wateroverlast is in de lager gelegen gebieden.
De zomer van 1959 was extreem warm en droog, in die tijd hoorde droogte, maar ook extreme kou in de winter en wateroverlast er nog ‘gewoon bij’. Elke boer hield daar ook rekening mee en paste zijn bedrijfsvoering aan op die natuurlijke grilligheid. En ook al kenden we die term toen nog niet, het was gewoon natuurinclusief denken en leven. De boer leefde nog in harmonie met de natuur en met haar omgeving, zou je kunnen zeggen. Laten we waken dat het geen disharmonie gaat worden!
Er zijn grenzen
Dit jaar en ook de afgelopen jaren was het weer erg warm en droog, ‘de techniek zorgt er voor’ dat er veel meer mogelijk is dan vroeger. In de moderne agrarische bedrijfsvoering gebeurt veel en ze kan ook veel aan, natuurlijke belemmeringen lijken nauwelijks nog een rol te spelen. Toch zijn er ook grenzen, en kun je de vraag stellen, willen we alles wat we kunnen?
Mag het zover gaan dat ecologische systemen de dupe worden van de moderne agrarische industrie, of daardoor zelfs verdwijnen?
Gelukkig merk ik dat er ook in de agrarische wereld steeds meer mensen zijn en komen, die onderkennen dat er bijgestuurd moet worden, dat er grenzen zijn aan de groei, en dat niet alles wat technisch mogelijk is, ook goed is.
Watermanagement is tegenwoordig een wetenschap, maar ook ecologie en ecohydrologie is dat. Hopelijk komt er uit een samenwerking van deze verschillende wetenschappelijk disciplines, een verstandige oplossing. Een oplossing die voorkomt dat economische belangen alleen maar leidend zijn, ondanks dat het ten koste gaat van de ecologische belangen van ons land.
Het bericht Arend Spijker: Droogte op de velden komt door ons waterbeheer. Dat moet anders! verscheen eerst op Opinie in Salland.
