Het wordt steeds opnieuw benadrukt en nu staat het ook in hoofdletters in het nieuwste advies van het Outbreak Management Team aan het kabinet: “DE ENIGE WIJZE” om nog strengere coronamaatregelen en uiteindelijk een lockdown te voorkomen is het beter naleven van de huidige basismaatregelen. Maar dat doen we niet, zegt het OMT ook.
Volgens de deskundigen worden die regels, zoals thuisblijven en testen bij klachten, anderhalve meter afstand houden en het dragen van mondkapjes, in minder dan de helft van de gevallen opgevolgd. Daarmee is het zeer onzeker of het R-getal onder de 1 komt en het aantal besmettingen zal dalen.
Hoe komt het dat we ons niet (meer) zo goed aan de basismaatregelen houden? Die vraag is volgens hoogleraar psychologie van gezondheid en ziekte Arie Dijkstra makkelijk te beantwoorden. “Dat heeft te maken met motivatie, die is anders dan vorig jaar. Toen voelden heel veel mensen zich persoonlijk bedreigd. Ze konden immers zelf ziek worden en in een ziekenhuis belanden of erger.” Nu de meeste mensen inmiddels gevaccineerd zijn, is die angst verdwenen, zegt hij.
Tijdens de eerste lockdown waren we volgens Dijkstra nog “naïef en bang”. “We zijn nu inmiddels ervaren. We weten hoe we mondkapjes moeten dragen, we weten ook dat het meestal wel meevalt als je je niet aan de regels houdt. De meeste mensen worden dan niet ziek. We staan er nu dus heel anders in. Die gevoelens van angst om zelf ziek te worden zijn voor een groot deel weg.”
‘Staat verder van mensen af’
Doordat mensen nu veel minder bang zijn om zelf ziek te worden, zijn ze volgens Dijkstra ook minder bereid om moeite te doen om zich aan de regels te houden. Er is nu een andere motivatie nodig om de regels na te leven. Zoals de druk op de zorgmedewerkers te verminderen, zodat patiënten in de reguliere zorg nog geholpen kunnen worden of om een nieuwe slag voor de horeca te voorkomen als er extra maatregelen moeten komen.
“En dat zijn heel belangrijke dingen, maar dat wil niet altijd zeggen dat mensen dat zelf ook zo voelen”, zegt Dijkstra. “Het treft hen niet persoonlijk. De menselijke geest zit zo in elkaar dat dit toch echt verder af staat dan als je zelf ziek wordt, of een naaste.”
Ook het gedrag van anderen speelt een belangrijke rol bij de motivatie van mensen. “Mensen kijken naar anderen en passen daar hun gedrag op aan. Als ze zien dat veel mensen niet meedoen, dan kan dat de motivatie negatief beïnvloeden om zelf wel de regels te volgen.”
Dijkstra ziet de oplossing van het probleem in het boosten van de motivatie en handhaving. “Belangrijk is dat mensen op hun netvlies hebben waarom we dit nu met z’n allen moeten doen. Maar dat moet je niet alleen zeggen, niet alleen in grafieken laten zien, maar dat zou je veel beeldender kunnen maken.”
Het zou volgens hem kunnen helpen om op televisie “iedere avond tien keer een spotje te laten zien van maximaal 1 minuut met daarin bijvoorbeeld het verhaal van een patiënt uit de reguliere zorg, een covidpatiënt of een zorgmedewerker”.
Ook hele korte instructiefilmpjes over hoe je bijvoorbeeld afstand kan bewaren als familieleden je willen knuffelen, zouden volgens hem goed zijn. “Je moet het beeldend maken zodat mensen concreet weten: zo moet ik het doen. En ze kunnen het dan ook nadoen.”
Boetes uitdelen als het echt niet anders kan
Daarnaast helpt het volgens de hoogleraar ook om te handhaven. “Achter de voordeur kan dat natuurlijk niet, maar in het openbaar kun je de samenleving zo inrichten met bordjes, pijlen, het beschikbaar stellen van handgel en mondkapjes dat mensen zich als vanzelf aan de regels gaan houden. En als het echt niet anders kan: boetes uitdelen.”
Die werken volgens hem over het algemeen wel, “want het is een straf en als je je aan de maatregelen houdt kun je die straf voorkomen”. Maar boetes kunnen ook negatieve effecten hebben. “Mensen moeten wel snappen waarom ze een boete krijgen. Die moet proportioneel voelen en mensen moeten het er mee eens zijn. Als er wordt gezegd ‘u was te dichtbij’, dan moet dat ook objectief duidelijk zijn dat dat het geval was. En mensen moeten vervolgens ook snappen dat dat een gevaar kan hebben. Er moet wel draagvlak voor zijn.”
Een paar uur na het gesprek van de NOS met Arie Dijkstra maakte de regering bekend dat vanaf morgen de anderhalve meter afstand weer wordt ingevoerd en dat mensen die zich er niet aan houden een boete krijgen van 95 euro.
