Doordat het Boetelerveld nooit is ontgonnen, is de natuur die er voorkomt te vergelijken met die van de Raalter woeste gronden in de tijd van ‘de marken’, de voorloper van de dorpen van Salland. Het gaat al langer niet goed met de typische natte heidevegetatie in het gebied. Daarom zijn er nu werkzaamheden gaande om dat oude landschap te redden en te behouden.
De Stentor en GemeenteBelangen joegen de werkzaamheden over de kling om er zelf beter van te worden. Wij hebben de uitvoerders daarom gevraagd op een rijtje te zetten wat er nu echt aan de hand is en kregen antwoord van Eveline van der Vliet, communicatieadviseur gebiedsproces Natura 2000 Boetelerveld.
Geschiedenis
Het Boetelerveld is het laatste natte heidegebied in Salland en één van de 24 Natura 2000-gebieden in Overijssel die door het Rijk zijn aangewezen. Natura 2000 is de naam van een Europees netwerk van natuurgebieden waar bijzondere planten, vogels en dieren leven. In en om de Nederlandse Natura 2000-gebieden werken overheden, waterschappen, grondeigenaren en natuur- en belangenorganisaties samen aan Europese natuurdoelen. Het doel van Natura 2000 is om de verscheidenheid aan planten en dieren in Europa duurzaam te beschermen en verdere achteruitgang te stoppen. Hiervoor is het nodig om de kwaliteit en de oppervlakte van beschermde natuur te behouden en waar mogelijk te verbeteren.
Doordat het Boetelerveld nooit is ontgonnen, is de natuur die er voorkomt te vergelijken met die van de Raalter woeste gronden in de tijd van de marken. Het gaat echter al langer niet goed met de typische natte heidevegetatie in het gebied. Soorten als jeneverbes, melkviooltje, klokjesgentiaan en moeraswolfsklauw, en bijbehorende insecten als heideblauwtje, heidesabelsprinkhaan en erica-bij staan op de rode lijst. Ze worden bedreigd doordat hun leefgebied steeds verder verslechtert.
Over de problemen
Er spelen twee problemen. Het Boetelerveld verdroogt door een te lage grondwaterstand in het voorjaar en het verzuurt als gevolg van te hoge concentraties stikstof. Dit laatste komt doordat meststoffen uit de omgeving via het grondwater in het gebied terechtkomen en door stikstofneerslag uit de lucht. Verder loopt er te snel teveel water uit het gebied waardoor het verdroogt. De vele naaldbomen in het gebied (verdamping) dragen hier ook aan bij. Om de nog aanwezige ‘natte natuur’ te behouden en waar mogelijk ook weer te versterken, worden verschillende maatregelen genomen. Het gros van de werkzaamheden is gericht op het natter maken van het gebied. Sommige agrarische bedrijven in de directe omgeving krijgen daardoor minder bruikbare grond. Daarom is ook een groot kavelruilproject uitgevoerd, waarbij zelfs bedrijven zijn verplaatst.
Over de maatregelen
Om het Boetelerveld te behouden, wordt een totaalpakket aan (natuurtechnische) maatregelen uitgevoerd; binnen en buiten het natuurgebied. Dit gebeurt er:
- Kappen en uitdunnen bos: op verschillende plekken in het Boetelerveld worden bomen gekapt. Dit gebeurt om de heide en de blauwgraslanden te beschermen en weer de ruimte te geven;
- Vervangen naaldbomen door loofbomen: verwijderen en vervangen van naaldbos door loofbos, bevordert dat het vaker en langer nat is in het Boetelerveld. Ook de beschermde kamsalamander heeft loofbos (en poelen) nodig;
- Herstellen en dempen poelen: de dertien poelen in het Boetelerveld zijn lek waardoor het regenwater snel wegzakt. Acht poelen krijgen een nieuwe lemen bodem, onder andere voor de kamsalamander;
- Plaggen, egaliseren rabatten, dempen sloten/greppels: door te plaggen, rabatten (een houtproductiesysteem uit vroeger tijden) te egaliseren en de laatste sloten en greppels te dempen, kunnen kwetsbare planten weer herstellen en uitbreiden;
- Ontwikkelen houtwallen: langs de randen van het Boetelerveld worden naaldbomen verwijderd. Er komen houtwallen voor terug met hakhout, bestaand loofbos en nieuwe loofbomen;
- Beschermen kiemende jeneverbes: jeneverbessen planten zich niet gemakkelijk voort. Op plekken waar ze kiemen, komen rasters om ze te beschermen tegen vraat van bijvoorbeeld reeën;
- Uitbreiden natuur: grenzend aan het bestaande heidelandschap wordt circa vier hectare heischraal grasland ontwikkeld;
- Herstellen slenk: ten noorden van het Boetelerveld bevindt zich een slenk (laagte in het landschap) met zeer natte plekken. Door deze te herstellen, krijgt het Kleine Turfgat meer water van de juiste kwaliteit (voedselarm en kalkrijk);
- Herinrichten sloten en greppels: ook buiten het Boetelerveld verdwijnen sloten en greppels of worden ze minder diep gemaakt. Hierdoor wordt regenwater beter vastgehouden en wordt de grondwaterstand in de winter en in het voorjaar hoger;
- Ophogen percelen: door de sloot langs het Boetelerveld te dempen en de aangrenzende percelen ‘op één oor te leggen’ (héél licht aflopend te maken) wordt het natuurgebied natter en blijft tegelijkertijd landbouw mogelijk.
Over de projectorganisatie
In Overijssel herstellen en beschermen overheid, grondeigenaren, belangenorganisaties en bewoners gezamenlijk kwetsbare soorten om de natuur veerkrachtiger te maken en nieuwe kansen voor de economie te realiseren. Het gebiedsproces Natura 2000 Boetelerveld wordt onder de noemer ‘Samen werkt beter’ uitgevoerd door een samenwerkingsverband van zes organisaties: provincie Overijssel (opdrachtgever), gemeente Raalte (bestuurlijk trekker), gemeente Hellendoorn, LTO Noord, Landschap Overijssel en Waterschap Drents Overijsselse Delta. Baks civiel en cultuurtechniek uit Borculo voert namens de samenwerkende organisaties vrijwel alle werkzaamheden uit.
Over de projectduur
Verkenningsfase: 2013
Aanwijzingsbesluit Boetelerveld als Natura 2000-gebied: 7-5-2013
Onderzoeks- en planvormingsfase: 2014 – 2019
- Overleg grondeigenaren
- Systeemanalyse, specialistische onderzoeken, pilot evenwichtsbemesting
- Keukentafelgesprekken en inloopbijeenkomsten
- Uitwerking interne en externe maatregelen in inrichtingsplan
- Definitieve vaststelling provinciaal inpassingsplan door Gedeputeerde Staten: 16-10-2019
- Vergunningen, definitief ontwerp, bestek en aanbesteding, werkzaamheden
Uitvoeringsfase: 2020
- Start werkzaamheden in en rond het Boetelerveld: 1-7-2020
- Einde alle werkzaamheden: 1-1-2021
Beheerfase: vanaf 2021
- Meten en monitoren effecten
- Beheer en nazorg
Beoogde resultaten
Op de lange termijn is het beoogde resultaat van het gebiedsproces: behoud van de natuur (in het bijzonder de aangewezen Natura 2000-soorten) in het Boetelerveld op een wijze dat in het aangrenzende gebied ook landbouw mogelijk blijft.
Waarom is de kap van zoveel bomen noodzakelijk?
Er worden met name grove dennen verwijderd, in de vorm van relatief jong naaldbos en productiebos dat is aangeplant op plekken waar voorheen vochtige heide voorkwam. De dennen verdampen veel water waardoor ze medeoorzaak zijn van de verdroging van het gebied en het leefgebied van de vochtige heide ingrijpend aantasten. Actieve natuurontwikkeling na de kap moet leiden tot de terugkeer van meer en vitalere vochtige heide in het Boetelerveld: één van de Natura 2000-doelen in dit gebied. Zonder te kappen, is dit doel niet haalbaar.
Onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat er geen alternatieven met een vergelijkbaar resultaat zijn. Zonder bomen te verwijderen kan er geen vochtige heide terugkeren op de geselecteerde en voor vochtige heide zeer kansrijke plekken.
Flora en fauna
Er wordt gewerkt volgens een ecologisch werkprotocol dat tijdens de uitvoering vermijdbare schade voorkomt aan planten en dieren in het gebied.
Op termijn zal de insectenrijkdom in het Boetelerveld toenemen en daarmee ook andere soorten. Het bos dat verdwijnt, was zeer soortenarm en eentonig (aangeplant ten behoeve van houtproductie). Het werd gekenmerkt door lange kale stammen en hoge kruinen, en kende dus weinig structuur en ondergroei. Zeer weinig diersoorten hebben iets aan dit type bos. Open, bloemrijke heide bevat zeer veel nectar en structuur voor kritische wilde bijen en dagvlindersoorten, zoals respectievelijk de erica-bij en het heideblauwtje. Het afwisselende microklimaat in een heidelandschap is eveneens zeer gunstig voor allerlei sprinkhanen en kevers. De verwachting is dat hierdoor ook de aantallen kritische vogelsoorten als boomleeuweriken, roodborsttapuiten en nachtzwaluwen zullen toenemen.
Het gebiedsproces draagt daarom bij aan de biodiversiteit doordat het soortenarm dennenbos verandert in soortenrijke heidevegetaties. De leefruimte van alle hierboven genoemde soorten wordt hierdoor beter en groter. Bovendien wordt lokaal loofbos (dat van nature in het Boetelerveld thuishoort) herplant en ontwikkeld. Dit zorgt voor meer structuur en afwisseling en is bijvoorbeeld gunstig voor een soort als de kamsalamander.
Het primaire doel van het gebiedsproces is bescherming en verbetering van de biodiversiteit. Daarbij draagt het nieuwe loofbos meer bij aan de klimaatdoelstellingen dan het oude naaldbos
De gekapte bomen
Uitgangspunt is dat elk deel van de gekapte boom zo optimaal mogelijk wordt benut. Landschap Overijssel verkoopt het hout op daarvoor geëigende plekken en gebruikt de opbrengst om haar beheeractiviteiten (mede) mee te financieren. In de regel ontstaan er de volgende sortimenten:
- zaaghout: voor de bouw (constructiehout voor huizen en schuren) en voor meubels en keukens;
- kisthout: voor de verpakkingsindustrie;
- profielhout: emballage, planken, kozijnen, tuinhout en als kisthout;
- OSB (=grove spaanplaat): voor (afbouw)doeleinden;
- vezelhout: voor de papierindustrie (vouwkarton) en plaatindustrie (bijvoorbeeld voor spaanplaat);
- chips: voor energieopwekking (biomassa);
- schaafhout: voor pellets en briketten (brandstof).
Het bericht Boetelerveld, historische Raalter grond in herstel verscheen eerst op Opinie in Salland.
